Waarom zelf zaden telen?
Wij kweken ieder jaar een groot deel van onze zaden zelf. Zelf zaden telen geeft een nieuwe extra dimensie aan moestuinieren. Het is niet alleen uiterst belangrijk voor het instandhouden van de biodiversiteit maar ook gewoon superleuk. Het opent je ogen voor de aard van de plant en je hebt altijd iets om weg te geven of om te ruilen voor andere zaden die je graag zou hebben. Prachtig toch, dat je dat gewoon allemaal kan in je moestuin.
Een zadenbank aanleggen is een pluim voor de biodiversiteit
Als je het woord zadenbank in de mond neemt op een voordracht of cursus is er altijd wel iemand in het publiek die de link legt met "die collectie zaden die in een groot gebouw opgeslagen liggen ergens in het Noorden" of met andere woorden ze bedoelen de Svalbar global seed vault oftewel de wereldzadenbank in het Nederlands.
De zadenbank uit het hoge noorden is ondertussen al bij heel wat mensen bekend. Het lijkt voor het grote publiek een hele geruststelling dat alle zaden veilig opgeborgen liggen in de wereldzadenbank. De biodiversiteit van onze voedselgewassen is veilig gesteld. Zo lijkt het. Biodiversiteit veilig stellen is iets complexer dan dat. Je kan nooit alle bestaande zaden, elk ras van ieder gewas, in een zadenbank verzameld krijgen en oneindig gaan bewaren.
De beste manier om zaden te bewaren voor het nageslacht is om ze te blijven telen en doorgeven van tuinier tot tuinier, generatie op generatie. Niet alleen van gewassen die commercieel interessant zijn maar wel van een zo grote mogelijk diversiteit aan gewassen. Jij kan daar in je eigenste moestuin aan bijdragen op een heel eenvoudige manier door zaden te telen en ze te delen.
Want naast biodiversiteit is ook de sociale dimensie van zaden telen een sterke drijfveer om zelf zaden te telen.
De sociale dimensie van zaden telen = altijd iets om weg te geven of te ruilen
Zaden telen begon voor ons enkele jaren geleden met het overhouden van wat bloemenzaden. Voor we er erg in hadden groeide de oogst aan zaden uit eigen tuin exponentieel. Ondertussen is onze collectie zelfgeteelde zaden de schoendoos waarmee we ooit begonnen om de zaden in te bewaren, ontgroeid. Tegenwoordig hebben we een kast vol zaden gerangschikt in de categorieën bloemen, kruiden, bonen en andere groenten. Wat doet een mens nu met een kast vol zaden?
Een fractie van ons groot volume zelfgeteelde zaden gebruiken we zelf in tuin- en keuken. De rest geven we weg of ruilen we met andere tuiniers.
Heel wat zaden geven we gewoon weg. Bijvoorbeeld om iemand op weg te helpen met de aanleg van een tuin, aan de zadenclub van Velt, leerlingen die graag eens iets anders in hun tuin planten (ik geef soms les in het secundair als interim leerkracht tuinbouw). Allemaal krijgen ze wat zaadjes mee.
Zelf geteelde zaden zijn een leuke geschenk tip. Een paar jaar geleden gaven we met de eindejaarsfeesten onze vrienden en familieleden een cadeaupakketje met eigen geteeld zaad. Een origineel cadeau met een interessante bijwerking. Nu, een paar jaar later zie ik bij de mensen aan wie ik de pakketjes gaf dat ze een aantal van die soorten nog steeds telen. Hadden ze die zaadjes niet gekregen dan was de kans groot dat ze die soorten nooit gekend hadden en dus ook nooit aangeplant hadden in eigen tuin. Zo zie je maar hoe de sociale dimensie de biodiversiteit ondersteunt.
Zaden die je over hebt kan je ook altijd ruilen. Op zadenruilbeurzen, informeel gewoon tussen twee zaadtelende tuiniers of voor een breder publiek door een zadenruillijst op te stellen waarin jij vermeld welke zaden je hebt en naar welke soorten je op zoek bent. Door te ruilen kan je vaak aan interessante curiosa raken zoals krulsnijbiet, kleine superzoete torpedokerstomaten en talloze andere groenten die je in het assortiment van het tuincentrum om de hoek niet vindt.
Foto 's: sfeerbeelden van een paar zadenruilbeurzen
Persoonlijk plezier en ontplooing
Zaden telen is geen werk maar wel ontspanning
Eigenlijk kunnen we er enorm van genieten om op een zomerdag s' middags als de zon te sterk is of s' avonds op het terras wat zaden te schonen. Ondertussen doe je een praatje eventueel vergezeld van een tuincocktail of een zelfgemaakt wijntje.
Voor ons zit zaden schonen “qua soort werk” in dezelfde categorie als garnalen of noten pellen. Allemaal trage werkjes waarbij je tijd hebt voor een gezellige babbel.
Zaden schonen is trouwens ook heel leuk om doen als je bezoek hebt. Tijdens het praten heb je iets te doen in plaats van eindeloos aan tafel te zitten en het geforceerd over koetjes en kalfjes te hebben. De gesprekken zijn meestal heel wat boeiender tijdens het zaden schonen. Niet in het minst omdat je gasten vaak voor de eerste keer met zadenteelt in aanraking komen en heel wat vragen zullen hebben. Natuurlijk geven we ook altijd wat zaadjes mee als beloning voor de geboden hulp:-)
Foto: zelfgeteelde zaden. Van links naar rechts: nine star perennial (op het oranje deken), raapsteeltjes (in de doos), papaver, zonnebloem, blauwschokkers (plastiek bak vooraan op de foto)
Je leert enorm veel bij
Zaden telen gaat verder dan de normale teelt van groentjes. Een hele nieuwe wereld gaat open omdat je de plant op een andere manier leert kennen. Je kennis over het teeltproces wordt uitgedaagd. De klassieke moestuinvragen zoals: wanneer moet je gaan zaaien?; moet je de planten afschermen voor duiven of nachtvorst? worden vervangen door een set nieuwe vragen zoals is de plant een zelfbestuiver of kruisbestuiver? Hoe en wanneer moet ik de zaadjes oogsten? Wat is de makkelijkste manier om ze te schonen? enz...
Zaden telen staat gelijk aan levenslang leren. Leren hoeft helemaal geen moeite te kosten. Het gaat vanzelf. Want heel wat dingen zal je niet uit een tekstboek leren maar gewoon door te kijken wat er gebeurt als je planten in zaad hebt laten komen in eigen tuin. Wellicht is zaadjes telen en schonen nog educatiever als je dat samen met kinderen doet. Je mag er zeker van zijn dat ze uitleg zullen vragen en dat jij dat zal moeten kunnen uitleggen. Bereid je dus maar voor op mogelijke vragen. Tijdens die voorbereiding kom je gelijk een heel stuk meer te weten over de plant waar jij zaadjes van wint.
Verbaasd staan iedere keer opnieuw
Als je groenten in je tuin in bloei laat komen zal je nooit alles integraal tot het laatste zaadje kunnen oogsten. Dat hoeft ook niet. Dat is net het leuke aan het verhaal. Er komt wat zaad op de grond terecht en een jaar later komen er ineens onverwacht planten uit de grond tevoorschijn van pastinaak, sla, enz... op die manier krijg je automatisch gemengde borders zonder enig extra werk. Elke keer opnieuw moet ik glimlachen als ik ergens spontaan groenteplanten in mijn tuin zie tevoorschijn komen.
Niet alleen het verrassingsaspect is leuk. Maar ookhet feit dat je plantgoed verkrijgt zonder al te veel moeite te doen. Hoe langer je zaden teelt, hoe meer groentenplanten er spontaan in je tuin zullen verschijnen. Een interessante manier om minder populaire onkruidplanten die niet passen in je cryptocroppingplan te vervangen door groentjes en andere gewassen van eigen keuze.
Vorig jaar bloeide er in mijn voortuin bijvoorbeeld wat rode boerenkool of meer bepaald "Red Russian kale". Dit voorjaar kon ik naar hartenlust plantjes uitgraven en verplanten zonder iets te hoeven zaaien. De overschot aan plantjes deelde ik uit of aten we op als kiemplant.
Foto: zichzelf uitgezaaide rode melde en Red russian boerenkool plantjes
Wat je zelf teelt is top
Schandalig soms, de prijs kwaliteit verhouding van een pakje zaad. Ik heb het al te vaak moeten meemaken dat ik een paar euro 's neer tel voor een pakje zaad waar letterlijk geen zaadje van kiemt.
Of nog zo'n domper op de vreugde. Je koopt een pakje zaad voor een euro of drie en dan blijken daar welgeteld vijf zaadjes in te zitten. Sorry maar daar wordt ik chagrijnig van. Ik voel me dan een beetje opgelicht door een naar mijn gevoel hebzuchtige zaadverkoper.
Redenen te meer om zelf zaadjes te telen. Je hebt topkwaliteit zaadjes in overvloed en je hoeft niet meer naar de winkel te hollen of teleurgesteld te zijn over de aangekochte kwaliteit. Zaden telen staat synoniem voor overvloed. Een paar planten produceren meestal genoeg om honderden zakjes zaad te vullen. Laat maar eens een melde of rode biet in bloei komen. Je hebt direct genoeg zaad om een paar honderd andere tuiniers blij te maken.
Een andere bijwerking van overvloedige zaadoogsten uit eigen tuin is dat je vanzelf ook meer zaden gaat gebruiken. Zowel in de tuin om bijvoorbeeld in de winter kiemen te telen of om ze op te smullen. Denk maar aan geroosterde chia zaadjes in een salade, gepelde pompoenpitten als borrelhapje,... Het kan allemaal als je zelf zaden teelt want je hoeft er niet voor in je buidel te tasten of je zorgen te maken over de herkomst en eventuele zaadontsmetting.
Het esthetische kantje: De siertuindimensie van je moestuin
Bloeiende groentegewassen moeten zeker niet onderdoen voor sierplanten. Laat maar eens een rode biet in je tuin bloeien of een pastinaak, prei, andijvie of witloof. Allemaal stuk voor stuk planten met mooie bloemen en een sierlijk blad die heel mooi staan in een (siertuin)border.
Omwille van de sierwaarde van de bloeiende groenteplanten denken we in onze tuin altijd een jaar vooruit als we zaden telen. In het najaar laten we een biet of prei staan (die we niet oogsten) op een plaats in het perceel waar die plant het jaar er op de eyecatcher van de border wordt.
Foto 's: van links naar rechts bloeiende wortel, prei en schorseneer
Zaden telen is kringlooptuinieren op zijn best
Een doorschietende prei of sla in de tuin? Laat ze bloeien en zaad zetten en doe zo ervaring op met zaadteelt. Op die manier trek je het kringlooptuinieren door naar je startmateriaal, je planten en zaden.
Onze zadenbank ligt boven. Een paar honderd soorten zitten er in. Niet slecht qua overlevingspakket voor jezelf en de biodiversiteit zou ik zeggen. Hoe zit het met jouw zadenbank?
Heb je meer informatie nodig over zelf zaden telen dan kan je online wel het één en ander vinden over zadenteelt.
Wil je een degelijk basiswerk. Bestel dan bij Velt het boek “Zelf zaden telen “. Je kan ook lid worden van de zadenclub van Velt. Een club die tot doel heeft zadentelende amateur tuiniers te ondersteunen en de biodiversiteit te versterken door minder bekende oude en nieuwe rassen te telen en te verdelen. Iedereen kan er lid van worden en aan de slag gaan met zaden telen en ruilen.