Serre bouwen: op welke plaats zet je ze best in je tuin?

Wil je een serre bouwen dan is een goede voorbereiding geen overbodige luxe. Zeker als je een glazen serre plaatst. Eéns de serre er staat is het niet altijd zo simpel om dingen aan te passen, zoals ze draaien naar de zon bijvoorbeeld. De belangrijkste aandachtspunten die je kunnen helpen bij het kiezen van een serre en de plaats van een serre in je tuin komen aan bod in deze artikelenreeks boordevol tips om een goede start te maken met je serre avontuur. Dit eerste deel gaat alvast over het kiezen van een plaats voor je serre in de tuin. 

Het perceel

Goed begonnen is half gewonnen. Je beste perceel kiezen om je serre te (laten) plaatsen, daar staat of valt je hele serre productie verhaal mee. Oriëntatie en ligging bepalen immers of de productie van je serre topt of flopt. Je mag nog de allerbeste serre aanschaffen, staat ze slecht georiënteerd ten opzichte van de zon dan is de kans groot dat je van een kale reis thuis komt.

De zon vangen: oriëntatie van je serre

In een open vlakte zal je serre altijd door de zon beschenen worden. In een tuin met bebouwing en plantsoen in de buurt is dat niet altijd het geval. Als je een plaats in de tuin kiest waar je je serre gaat plaatsen neem je beslissing dan op basis van de oriëntatie en ligging van het perceel. Niet omdat het handig uitkomt om de serre ergens achteraan in een hoekje te stoppen waar ze uit het zicht staat. Ongecontroleerde beschaduwing van je serre, zoals van bomen of gebouwen, kan een serieuze domper zetten op het productieniveau van je serre. Heel wat planten inclusief de zomerse zonnekloppers zoals tomaat en komkommer houden niet van schaduw. Enkel op de heetste zomerdagen is er in ons landje teveel licht maar dan kunnen we altijd zelf de serre beschaduwen enkel op de momenten dat we dat willen met een deken of wat kalk. De grootste periode van het jaar is een lichtovermaat onbestaande. Zeker in de winter. In de winter is zonlicht schaars beschikbaar en zonder licht kan de plant geen energie opdoen maar blijft het bovenal ook koud in de serre want zonder instraling is er geen serre-effect. Het beste plaatsje in de tuin om je serre te plaatsen is daarom een perceeltje dat volop beschenen wordt door de winterzon.

Foto: Genieten in de winterzon kan natuurlijk alleen maar als de zon aan je serre kan om ze te verwarmen.

De baan die de zon beschrijft varieert van seizoen tot seizoen. In de zomer staat ze hoog aan de hemel en beschijnt ze op een heel andere manier je tuin en serre dan in de winter. In het oog houden welke stukken van je tuin winterzon ontvangen op de donkerste dagen van het jaar is de boodschap. Ga niet af op een beredeneerde baan van de zon maar observeer hoe de winterzon beweegt gedurende de winter(s) vóór je de serre wil plaatsen. Je zou wel eens verrast kunnen worden door een huis of groenblijvende boom die de winterzon blokkeert en een veel langere schaduw werpt dan je zou denken.

Tekening: We hebben allemaal geleerd dat de zon opkomt in het oosten en onder gaat in het westen. Dat wil niet zeggen dat de zon het hele jaar door op dezelfde plaats in het oostelijke richting opkomt en in westelijke richting ondergaat. Die “zonnesector” daar zit heel wat speling op doorheen de seizoenen. In de winter komt de zon op in het zuid-oosten en gaat onder in het zuid-westen. In de zomer komt ze op in het noord-oosten en gaat ze onder in het noord-westen. 

Tekening: Niet alleen de zonnesector is anders in de winter, ook de hoogte van de zon varieert sterk. De stralen van de laaghangende winterzon worden vaak tegen gehouden door gebouwen.

Tekening: De vorige twee tekeningen waren 2 dimensionaal. De zonbewegingen in 3 D kan je aflezen uit dit "sun path diagram" dat verschilt van locatie tot locatie op onze planeet. (Bron tekening: The solar home book, heating, cooling and designing with the sun B. Anderson & M. Riordan, Cheshire books, 1976)

Ligging: hoe staat de serre ingeplant op je perceel?

De ligging wat bedoel ik daarmee? De oriëntatie van je serre kan in orde zijn maar toch kan de ligging roet in het eten gooien. Een eerste tip die ik kan meegeven is om een perceel te gebruiken met een goede bodemkwaliteit. Tenzij je alles in pot wil telen in je serre ben je bijzonder afhankelijk van de productiecapaciteit van je bodem. Magere grond is niet zo'n groot probleem, die maak je gewoon rijker en vruchtbaarder al telende. Wat wel problematisch kan zijn is wanneer er in het verleden ingrijpende werken hebben plaatsgevonden op het perceel. Soms wordt er wel eens ergens een stuk grond opgevoerd waardoor de hoogte van de grond veranderd ten opzichte van de grondwatertafel. Dergelijke grondwerken zorgen er vaak voor dat grondlagen tientallen jaren lang blijven zweven ten opzichte van elkaar zonder echt een homogene bodem te vormen. Voor plantengroei is dit verre van ideaal. Het kan bijzonder veel moeite kosten om zo'n bodem aan het produceren te krijgen.

Let bij het kiezen van de ligging ook op de afstand ten opzichte van bomen. Bomen in de buurt hoeven niet onoverkomelijk te zijn maar alles hangt af van de soort boom en de oriëntatie ten op zichte van de serre. Een eikenboom in noordelijke richting hoeft geen probleem te zijn. Eiken wortelen diep en in het noorden houden ze helemaal geen winterzon tegen. Populieren dicht tegen de serre in gelijk welke richting is een ander verhaal. Ze kunnen niet alleen schaduw werpen op je serre. Als het stormt kan je ook wel eens getrakteerd worden op afbrekende takken die terecht komen op het dak en in het ergste geval door je dak heen gaan. Voorts kunnen dergelijke bomen heel wat water wegzuigen en het ook op die manier bijzonder lastig maken om te telen in de serre. 

Verlies ook de helling van je perceel niet uit het oog. De serre hoef je zeker en vast niet op een waterpas stukje tuin te bouwen. Je serre mee laten hellen met het perceel is perfect mogelijk. Je kan er zelfs voordeel mee behalen als je het goed uit doktert. Mijn serre staat ook op een helling. Door de deur op het hoogste punt te plaatsen heb ik een heel goede verluchtingscapaciteit in de zomer. Warme lucht stijgt en verlaat  de serre automatisch via de deur die op het hoogste punt staat. Die natuurlijke luchtbeweging zorgt er bijkomend voor dat witte vlieg nooit een probleem vormt. Op zonnige dagen levert de deur een groot volume aan warme lucht die ik gebruik om kruiden of tomaten te drogen op een rekje dat aan de buitenkant van de deur boven het deurgat hangt.

Foto: Warme lucht stijgt. Als je je serre op een helling plaatst kan je er voordeel uit halen door je deur op het hoogste punt te plaatsen.

Best denk je bij plaatsing ook direct aan hoe het zit met de waterstromen in je tuin. Hou rekening met zowel het water dat van een mogelijke helling in je tuin af komt en je serre kan binnen vloeien bij zware (zomer)onweders als water dat zich in de winter in je serre kan verzamelen omdat de serre op een plaats gebouwd is die lager ligt dan de rest van de tuin. Het spreekt voor zich dat het dan quasi onmogelijk wordt om wintergewassen te telen. Tenzij je genoegen neemt met het oogsten van waterkers in je serre een hele winter lang. Waar je de wateropslag plaatst en of het mogelijk is om regenwater naar die wateropslag af te voeren als je goten hebt aan de serre is ook niet onbelangrijk. Om compleet te zijn over wateropslag vraag je je ook best af van waar je extra regenwater kan halen om je serre te bevloeien. Waarom het gebruik van regenwater in de serre belangrijk is en hoe groot je je opslag aan water best voorziet vindt je terug in het artikel hoe sla je genoeg regenwater op om je serre jaarrond te begieten.

Wat de ligging betreft hou je best ook rekening met andere functies van je tuin. Hoe ver ligt het voetbalveld van je zoontje of dochter weg? Ligt het grasplein net naast de serre dan kan je opteren om de gevaarlijke kant te voorzien van een beschermingsnet in de trant van betonwapeningsnetten of je kan opteren om op die zijde in plaats van glas kunststof kanaalplaten te gebruiken of gewoon de hele serre uit te rusten met kunststof platen of een plastiek folieserre te bouwen. Ik ben een enorme fan van glazen serres omwille van duurzaamheid en het teelcomfort. Breek je elke week een ruit dan zal er van dat duurzame karakter van glas weinig overblijven. 

Uiteraard verandert een serre ook het uitzicht van je tuin maar een serre hoeft het uitzicht helemaal niet op een negatieve manier te beïnvloeden. Ik zou je eerder aanraden om de serre in het zicht te plaatsen en er een ornament, als het ware een “centerpiece” van je tuin, van te maken. Denk maar aan wat het spreekwoord zegt: “uit het oog uit het hart”. De afstand achterdeur-serre is daarom best zo klein mogelijk. Op korte afstand zie je of er s' avonds nog een raam of deur open staat, ontzie je het niet om nog snel even naar de serre te lopen om wat extra groenten te gaan halen, … Een kortere afstand speelt absoluut in je voordeel. Misschien kan je wel een serre tegen je huis plaatsen? Als het kan maar ook mag natuurlijk.

Dan komen we automatisch uit op de artificiële begrenzingen die niets te maken hebben met het telen in de serre. Namelijk vergunningsplicht. De wetgeving omtrent vergunningsplicht kan ook de keuze van je ligging beïnvloeden natuurlijk. 

Een woordje over vergunningsplicht of -vrijstelling...

Een vergunning nodig of niet?: Dat is natuurlijk dé vraag als je een serre gaat bouwen. Normaal gezien zijn hobby-serres vrijgesteld van de plicht om een bouwvergunning aan te vragen. Dit geld uiteraard alleen maar als je de regels terzake respecteert. De ruimtelijke ordening in Vlaanderen stelt dat je in de tuin maximum 40 m² aan bijgebouwen (oppervlakte van bijgebouwen zoals serre, tuinhuis, enz. samen geteld) mag plaatsen. Voorts moet de serre geplaatst worden binnen een straal van 30 m afstand van de woning, moet je 1-3 m van de perceelsgrens blijven en mag de serre maximum 3,5 m hoog zijn. (bron: http://www.ruimtelijkeordening.be/NL/Beleid/Vergunning/Werkenaanenronddewoning/Tuinhuisserrehoutkot) Maar... pas op met de algemene teksten. Algemene richtlijnen ivm vergunningen voor serres weergeven is eigenlijk niet mogelijk. Of bouwen wel of niet vrijgesteld is van de vergunningsplicht hangt af van situatie tot situatie. Bouw je een plastiek serre die je slechts een paar maanden per jaar laat staan en telkens op een andere plaats in de tuin zet, een glazen serre die je tegen je woning of een gemeenschappelijke scheidingsmuur aan bouwt of een losstaande serre in de tuin? In iedere situatie gelden andere regels die per gemeente verschillen. Is je gemeente “ontvoogd” of niet als het op bouwvergunningen aankomt bijvoorbeeld. Ontvoogde gemeenten hebben een veel grote beslissingsautonomie... Zelfs op wijkniveau kunnen er bijkomende regels gelden. Uiteraard kan de wetgeving niet simpel zijn.

Zet je de serre gewoon en zie je wel hoe het uitdraait of vraag je een vergunning? Beide gevallen hebben hun uitdagingen. Hoe je ook tegenover de vergunningsplicht staat. Wellicht het belangrijkste is: treedt in dialoog met je buren om problemen te voorkomen. Vertel ze over je plannen zodat je je serre niet opnieuw moet afbreken als je een foutieve inschatting van de vergunningsplicht begaan hebt.

Haast en spoed is zelden goed

Als het over serres gaat dan wordt het heel wat belang gehecht aan allerlei technische kenmerken van de serre. Uit welk materiaal ze gemaakt is, de grootte van de luchtingen, enz.. Die kenmerken zijn niet onbelangrijk maar in eerste instantie moet de serre nog altijd op een goede plaats in je tuin staan. Anders heb je er weinig aan. Het kiezen van die plaats daar trek je best wat tijd voor uit. Het is altijd handig als je je perceel al kent omdat je al een jaartje op het perceel tuiniert bijvoorbeeld. Dan heb je al een winter en zomerseizoen meegemaakt en weet je wellicht beter hoe je de tuin wil inrichten en waar de serre het best staat. 

Een plaats kiezen voor je serre, daarmee is de kous niet af. Want welke serre ga je bouwen, een plastieken of glazen, een grote of kleine? Hoe kan je de prijs drukken als je een serre aankoopt en hoe lees je de kwaliteit van een constructie af? Allemaal thema 's waar ik het over heb in het artikel:Een serre kiezen, ga voor kwaliteit!