Help! Mijn zaadjes komen niet uit. Eerste hulp bij kiemproblemen.

 

Je kent het wel. Je hebt een pakje zaad gekocht. Netjes gezaaid volgens de instructies op het pakje en je wacht....en je wacht nog een beetje en er komt helemaal niets uit. Niet goed voor de motivatie natuurlijk. Wat is nu de reden dat sommige zaden niet lijken te kiemen? De zaadleverancier, de zaaier of... andere factoren? Op vraag van enkele leden zaaitips om alles vlot te laten kiemen.

 

 

Dit is een handig artikel om naast een zaaigids te leggen. Een zaaigids vertelt alleen wanneer iets gezaaid dient te worden maar geeft weinig informatie over hoe je dat best aanpakt.
5 kiemvragen

Waarom dit artikel? Zaaikalenders zijn er voldoende maar vertellen enkel wanneer je zaait en niet hoe je dat best aanpakt

Hoe is het opgebouwd? Aan de hand van 5 vragen (en bonustips om meerjarigen te zaaien) kan je nagaan wat er mogelijk mis ging als je zaden slecht kiemden. Uiteraard kan je dit ook preventief lezen ?

 

question 

1. Zijn je zaden al op pensioen?

 

Het klopt dat niet alle zaden even lang kiemkrachtig zijn. In eerste instantie aan kiemkracht denken als zaden niet uitkomen ligt voor de hand. Enkele voorbeelden van notoire kortkiemers:

  • Pastinaak is een gekend voorbeeld van een gewas met een heel korte kiemduur. Heel wat andere schermbloemigen (de familie waar pastinaak toe behoort) vertonen een gelijkaardig gedrag. Engelwortel, zwartmoeskervel, Roomse kervel, karwij,... het zijn maar enkele voorbeelden van moeilijke kiemers uit die familie.
  • Ook schorseneer, die tot een heel andere familie behoort, is zo 'n plant waarvan het zaad snel zijn kiemkracht verliest.
  • Paprika 's en pepers zijn wat langer kiemkrachtig. Toch zie je een duidelijk verschil in kiempercentages tussen vers zaad en zaad dat twee of drie jaar oud is. Daarom nemen we ieder jaar vers zaad.
  • Uien zijn soms ook zo 'n beruchte kortkiemers. Het eerste jaar heb je een goede kieming, het tweede jaar een heel stuk minder.

 kiemkracht

Tabel: Kiemkracht van enkele populaire moestuingroenten. Bron: Handleiding zadenvermeerdering en selectie. Algemene grondslagen. Louis Bolk Instituut 2014 aangevuld met eigen ervaringen. De hierboven weergegeven kiemkracht is een gemiddelde. De manier waarop zaden bewaard worden heeft een hele grote invloed op de levensduur.

 

Enkele trucs om de kiemkracht van zaden te verlengen:

  • Bewaar ze op een koele, donkere, droge plaats. Bij ons is dat in een kast in de niet verwarmde inkomhal die aan de Noordmuur gelegen is.
  • In een partij zaden zal je zien dat niet alle zaden even groot zijn. Grotere zaden bevatten meer reserve en zullen langer kiemen. Aangekochte zaden zijn meestal al gesorteerd. Heb je zelf zaden geteeld dan kan je met behulp van een zeef de zaden sorteren en de grootste apart houden.
  • Luchtledig verpakken kan helpen maar dat is niet zo handig als je ieder jaar wat zaad uit een pakje nodig hebt
  • Zaden in de diepvriezer bewaren zorgt ervoor dat ze dubbel zo lang kiemkrachtig zijn maar eens je ze uit de diepvriezer haalt moet je wel meteen zaaien. Je haalt dus beter enkel de zaden uit die je meteen nodig hebt om te zaaien.

 

zeven zadenzeven

Foto: wil je je toeleggen op zaadteelt dan zijn goede zadenzeven onontbeerlijk. Niet alleen om zaden te sorteren maar ook om ze te schonen.

 

Oplossingen om makkelijk te tuinieren met kortkiemende zaden:

  • Goede zaadleverancier: Vers zaad gebruiken is de boodschap als je groenten zaait die maar heel kort kiemkrachtig zijn. Alleen weet je als particulier vaak niet hoe oud het zaad is dat je koopt want bijna nooit wordt er een oogstjaar vermeld op het pakje. Waar je je zaad haalt lijkt de belangrijkste factor voor succes. Koop zaden bij firma 's of projecten die veel informatie verschaffen over hun zaden en garant staan voor de kwaliteit zoals bijvoorbeeld Bingenheimer en Vitale rassen. Ook ons zaad is van de beste kwaliteit! Daar kan je van op aan.
  • Schiet in zaad! Maak het je gemakkelijk. Laat moeilijke kiemers of zaden met een korte kiemduur bloeien en zichzelf uitzaaien. Zo hoef je je helemaal niet meer druk te maken over het vinden van verse zaden. De planten doen het zelf voor je. Een voorbeeld over hoe je dat aanpakt vind je hier

 

Verhalen uit de praktijk:


Teleurstelling: Ook wij lopen soms aan tegen slecht kiemende aangekochte zaden. We proberen al jaren om knolkervel te kweken en hebben al zaden besteld bij tal van leveranciers. Telkens met een heel bedroevend resultaat. Knolkervel is een schermbloemige en heeft zaad met een hele korte kiemduur. De ervaring met andere gewassen leert dat de aanhouder wint. Heb jij plantjes van knolkervel voor ons? Laat het ons weten via e-mail dan ruilen we heel graag!

Verrassing: Van een groenteverzamelaar met pensioen kregen we een ontzettend grote verzameling gepensioneerde zaden cadeau. De oudste zaden dateren uit 1985! Het hoeft weinig uitleg dat de meeste zaden niet meer kiemen. Toch blijven we proberen want hier en daar zijn er leuke verrassingen. Neem nu de sla “Gloire du Dauphine” die we dit jaar voor het eerst in de zadenactie gestopt hebben. Ondanks dit zaad bijna 30 jaar oud was kwam het uit alsof het vers was. Never give up ! ;)

Wispelturig karakter: Planten doen hun eigen zin en luisteren niet naar regeltjes opgesteld door mensen. Om een goed resultaat met aubergines te bekomen gebruik je best vers zaad. Die regel gaat niet altijd op. De aubergine “Benarys Blaukönigin” is zo 'n voorbeeld van de uitzondering die de regel ondermijnt. Vaak kiemen de zaden van dit ras beter in het tweede jaar na oogsten.

 

 tricks

2. Hebben ze voldoende vocht?

 

De zaden die je gebruikt mogen van de beste kwaliteit zijn maar als ze geen vocht hebben komen ze niet uit. Klassieke kiemtesten geven soms een vertekend beeld. Bij een kiemtest worden zaden warm en vochtig gelegd, de ideale condities om te kiemen. Wanneer je zaait in de vollegrond zijn de kiemomstandigheden vaak minder makkelijk.

kiemen

Foto: Voor een kiemtest tel je 20 zaden of meer van de partij die je wil testen. Je legt die zaden op een warme plek op vochtig keukenpapier of in een potje met potgrond. Na 10 dagen tel je hoeveel zaden er gekiemd zijn.

 

Oplossingen:

  • Aandrukken: heb je door harken en (woel)vorken je bed eerst heel luchtig gemaakt? Als je zaait zonder aandrukken maakt het zaad weinig contact met het vocht in de grond. Aandrukken is één van de redenen waarom zaaien met een zaaimachine goede resultaten oplevert. De zaden maken over een zo groot mogelijke oppervlakte contact met de grond die altijd wat vocht bevat en zo de kieming activeert.
  • Weken: heel wat zaden kan je voor het zaaien even in het water leggen zodat ze zich kunnen volzuigen met vocht. Dat gaat heel goed met grote zaden zoals erwten en bonen die we soms wel tot 48 uur voorweken. Zo beginnen ze al te kiemen vooraleer je ze in de grond stopt.
  • Net voor een regenbui zaaien: ook al wordt het voorjaar en onze zomers steeds droger. Af en toe regent het toch. Het maakt een wereld van verschil als je het weerbericht nauwgezet in de gaten houdt en zaait net voor zo 'n bui. De bodem wordt niet alleen vochtig door de regen maar ook samengedrukt waardoor het zaad goed contact maakt met de vochtige grond.
  • Teel ook wintergewassen! In de herfst en winter is er meer dan voldoende water voorhanden. Het goede nieuws is dat ons klimaat mild genoeg is om heel wat in de winter te kweken.
  • Eerst in tray of zaaikist zaaien en daarna verplanten kan ook. Dit is eerder een noodoplossing. Zaden die in trays gezaaid worden hebben toch altijd een wat zwakkere inworteling. Planten opgekweekt in perspotten zijn een ander verhaal. Tijdens de groei van de plant zoeken de wortels verder en dieper. Eens ze buiten de blokjes groeien worden de wortels “gesnoeid door de lucht” (vrije vertaling van het Engelstalige “Airpruned”). Iedere keer zo 'n worteltje “geluchtsnoeid” wordt vertakt dat. Die vertakte worteltjes proberen telkens opnieuw uit dat blokje te groeien waarna ze geluchtsnoeid worden. Daarom zitten er in zo 'n blokje heel wat worteltjes klaar om na planten heel snel en goed in de vollegrond in te wortelen.

 

Extra aandacht: Sommige zaden zijn heel gevoelig voor uitdrogen: witloofzaad mag maar een paar millimeter diep liggen waardoor het gevaar bestaat dat de kieming stilvalt door een vochttekort, wortel en koriander in het bijzonder houden er van dat de grond mooi egaal vochtig blijft. Zoniet valt de kieming tegen.

 

greenhouse

3. Warm of koud?

 

Een moestuin is een allegaartje van planten afkomstig uit heel uiteenlopende klimaatzones.
Temperatuur is een hele belangrijke factor voor de kieming van zaden. Sommige planten vertonen tolerantie, anderen helemaal niet. Dan moet het er bonk op zijn willen ze gaan kiemen.

Let op: als het over temperatuur gaat denk dan vooral aan bodemtemperatuur. In het voorjaar ligt de luchttemperatuur hoger dan de bodemtemperatuur.

 

Zeer warm (22-30 °C bodemtemperatuur): Okra, pepers, paprika 's en aubergines verlangen een constante warmte om te kiemen. Dit zijn gewassen die van oudsher uit warmere gebieden komen met lange groeiseizoenen. Door doorgedreven selectie zijn er heel wat rassen die het bij ons goed doen in buitenteelt maar toch moeten we ze voorzaaien en warm opkweken omdat ons groeiseizoen anders te kort is. Voorzaaien gaat het best met bodemverwarming.

Denk bijvoorbeeld aan:

  • broeihoop
    • zaaimatjes (met thermosstaat!)
      • Andere oplossingen zoals een venstertablet boven een radiator of tegelkachel, of toestellen die warmte lekken zoals een internetmodem, op de omvormer van de zonnepanelen of thuisbatterij,....

zaaien op zonnepaneel convertor

Foto: Dit jaar vonden we een nieuw plaatsje in huis waar het warm genoeg is om voor te zaaien. Op de omvormer van onze zonnepanelen. Eens de zaden uitkomen moeten we de plantjes zo snel mogelijk verhuizen. Deze boontjes bleven net wat te lang staan omdat we enkele dagen weg waren. Je ziet duidelijk dat ze sterk strekken in de hoop voldoende licht te vinden.

 

Warm (16-22 °C bodemtemperatuur): Een boon in het zand is een boon in de hand zegt het spreekwoord. Tomaten, bonen, maïs en de meeste komkommerachtigen zoals pompoen en meloen komen vlot uit bij bodemtemperaturen rond de 20 graden.   

 

Fris tot koud (vanaf + 5 °C bodemtemperatuur): sla en erwten, pastinaak, kolen, de meeste bladgewassen....

  • Winterpostelein kiemt pas als de temperatuur in het najaar onder de 12 graden zakt.
  •        De Kiemkracht van sla neemt af eens de temperatuur boven de 20 °C uit stijgt
  •                    Erwten kan je zelfs laten ontkiemen in je koelkast. Dit is niet ideaal, maar het kan wel.

 

aantal dagen kieming

Tabel:  Er is heel wat wetenschappelijk onderzoek gebeurd naar de ideale kiemtemperatuur van zaden. Deze tabel geeft het aantal dagen weer tussen zaaien en kiemen bij verschillende temperaturen. Let op: deze tabel houdt weinig rekening met kiempercentages. Enkel wanneer er bijna niets kiemt wordt dit weergegeven met een 0. ? wil zeggen dat de betreffende temperatuur niet getest is.

 

 

idea

4. In het licht of in het donker?

 

Eigenlijk gaat het hier over zaaidiepte. Sommige zaden zoals bonen mag je vlot 2 cm diep leggen. Andere zaden mag je maar heel oppervlakkig zaaien. Zo 'n zaden noemen we lichtkiemers. Ze moeten de zon zien en voelen om uit te komen. Een punt van aandacht is wel dat het zaad van lichtkiemers makkelijk uitdroogt omdat het zo oppervlakkig gezaaid wordt. Dit is trouwens één van de redenen waarom zaaikisten professioneel vaak afgestrooid worden met wit zand.

Voorbeelden van lichtkiemers in de moestuin: sla, basilicum, knolselder, peterselie

 

Oplossingen om lichtkiemers vlot te laten uitkomen:

  • Als je binnen zaait: Dek zaaikisten af met een doorzichtige folie of glasplaat om uitdroging te voorkomen
  • Wanneer je buiten zaait: Druk het zaad goed aan als je buiten zaait. Voor sla bijvoorbeeld maken we ondiepe zaaigeultjes. Na zaaien harken we de oniepe geultjes niet toe maar drukken we ze aan met de achterkant van een hark. We strooien het zaad ook relatief dik want bij sla zaaien in de vollegrond zal het kiempercentage altijd wat lager liggen omdat een deel van het zaad zal uitdrogen. Tenzij je enkele dagen zachte regen hebt natuurlijk...

 

plant

5. Kapers op de kust?

Misschien zijn je zaadjes uitgekomen maar hebben andere tuinbewoners ze eerder gezien dan jij? Zaden zijn energierijk voedsel, energiebommetjes zeg maar. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat hongerige dieren ze ook graag lusten. Zeker in de late winter en het vroege voorjaar is de kans groot dat er kapers op de kust zijn.

  • Muizen lusten heel graag zaden van erwten, zeker als je zaait op een plaats waar hun natuurlijke vijanden moeilijk bij kunnen zoals in de serre. Zaai je in zaaikisten dan kan je die makkelijk afdekken. Zaai je in de grond dan kan het nodig zijn om vallen te gebruiken als je schade ondervind.
  • Met vogels is het vooral oppassen als je zaait in de hongerige periode. In het voorjaar tot eind mei of vanaf eind oktober. Afdekken met netten of andere constructies helpt. De zaden zijn vaak pas veilig eens ze enkele blaadjes hebben en vlot ingeworteld zijn. Erwten moeten we doorgaans veel langer afdekken.
  • Bladvlooien zijn verlekkerd op zaailingen van kolen, dus ook radijzen, rucola, tatsoi,.... Ze doorzeven de kiemplanten. Bij een matige aantasting groeien de planten er door. Bij een sterke infectie niet. Een oplossing kan zijn om snelgroeiende koolachtigen zoals tuinkers breedwerpig tussen je rijen met gevoelige koolgewassen in te zaaien. De tuinkers kiemt sneller en "en masse". Zo verorberen ze vooral je tuinkers en laten ze je je koolplantjes met rust.
  • Heb je heel veel organisch materiaal zoals compost gebruikt dan kan het wel eens voorkomen dat pissenbedden tijdelijk wat zaailingen aanvallen. Zeker in de serre omdat natuurlijke vijanden van pissenbedden, vogels, daar ontbreken.
  • Vind je slijmsporen dan kan je denken aan slakken. Ga op zoek waar ze zich schuil houden. Vaak is dat aan de onderkant van je zaaikist of onder de bloempotjes waar je in zaait.
  • Is het hele bed overhoop gehaald? Katten durven dat wel doen als je pas de grond bewerkt hebt. Voor hun is de zachte grond heel makkelijk om er kuiltjes in te maken om hun behoefte te doen. An sich doen ze geen schade aan de zaden, wel kunnen ze kiemende gewassen verstoren en als je bijvoorbeeld sla gezaaid hebt (of andere gewassen die je rauw eet) is er wel een zeker risico naar voedselveiligheid toe. Netten of andere afdekmaterialen kunnen hier ook soelaas bieden.

 

muizenschadeFoto: deze zonnebloemen werden belaagd door muizen. Let op het afgeknabbelde groen. Ook als er zaden uit je potjes verdwijnen of wanneer je resten van zaden vind (bijv. de omhulsels van de zonnebloempitten in dit geval) is dit het werk van muizen (of ratten).

 

Nog oplossingen om samen te leven met kapers:

  • De wet van de aantallen: Ga je van start met een pakje zaad dan zitten daar misschien 20 à 50 zaadjes in. Zo werkt de natuur niet. Als een plant zich uitzaait vormt die honderden tot duizenden zaden. Als er maar 5 % van die hoeveelheid kiemt heb je nog steeds meer dan genoeg planten. Met andere woorden je zal het zelfs niet merken als er een deel door belagers zoals slakken worden opgegeten. Als je van start gaat met slechts enkele zaden uit een pakje en er blijft maar 5 % over is dat een heel ander verhaal natuurlijk. De oplossing is dus alweer: schiet in zaad! Natuurlijk moet je altijd wel ergens starten en heel vaak is dat dus met een pakje zaad. Dan is het zaak de planten uit dit pakje zaad goed te beschermen totdat je lievelingsgewas zich kan uitzaaien.

 

winter

Bonus:

6. Zijn ze uitgeslapen?

(Goed om te weten als je wilde planten uit gematigde en koude gebieden zaait)

 

Verspreiding via zaad is een heel vernuftige manier die planten gebruiken om moeilijke perioden te kunnen overleven en zich vlot te verspreiden. Belangrijk voor het overleven van planten is dat hun zaden net op het juiste moment ontkiemen. Op het moment dat ze zich vlot kunnen ontwikkelen. Anders is al hun energie die in de vorming van zaad kroop voor niets geweest.
Voor heel wat planten betekend dit dat als hun zaden in de late zomer of vroege herfst op de grond terechtkomen die eigenlijk niet mogen ontkiemen tot in het voorjaar.

Hoe kunnen die zaden nu weten wanneer te ontkiemen? Zaden hebben een ingebouwd tijdklokje meegekregen dat er voor zorgt dat ze op het juiste moment gaan kiemen. Dit heet in het jargon dormantie oftewel kiemrust.

Die dormantie of slaap kan op velerlei manieren het kiemen van zaad tijdelijk verhinderen. Ze kan puur “mechanisch” van aard zijn doordat het zaad omgeven is door een hele harde zaadhuid die gebroken moet worden door winterse cycli van vriezen en ontdooien of de inwerking van micro organismen in de bodem. De dormantie kan ook chemisch van aard zijn. Door de aanwezigheid van hormonen in het zaad die de kieming remmen en die door koude of warmte afgebroken moeten worden alvorens het zaad kan gaan kiemen. Of het kan een combinatie van mechanismen zijn.

Voor de liefhebbers: als je “seed dormancy in commercial vegetable and flower species” in je zoekmachine stopt vind je een aantal interessante wetenschappelijke artikelen over dit thema

 

zwartmoeskervel

Foto: zwartmoeskervel heeft een harde zaadhuid die tijdens de winter door bevriezen en ontdooien zacht wordt. Zo kan het eigenlijke zaad door die zaadhuis dringen en opkomen.

 

Hoe zit die dormantie nu in elkaar bij onze cultuur/moestuingewassen? Bij sommige populaire groentesoorten zoals sla en komkommer is die dormantie er grotendeels uit gekruist om jaarrond onafhankelijk van het seizoen te kunnen zaaien. Bij minder gedomesticeerde gewassen zoals meerjarige groenten zit die dormantie er nog in.

 

Oplossingen:

  • Zaai meerjarigen voor de winter. De uitzondering zijn meerjarigen uit warmere streken. Ga je gewassen zaaien die uit andere gebieden komen dan zal je soms merken dat je heel rare receptjes tegen komt om ze te laten kiemen. Die hebben vaak geen koude nodig maar soms wel andere prikkels die bijvoorbeeld een bosbrand nabootsen. waardoor er geadviseerd wordt om zaden te overgieten met kokend water alvorens te zaaien (Bijv. bij Acacia of Protea)
  • Hele moeilijke kiemers? Soms kan je een andere vermeerderingtechniek gebruiken om de plant in je tuin te laten vestigen. Daarna volg je gewoon de "schiet in zaad" route. Heel wat groenten kan je stekken. Bij planten met een knol kan je knollen uitplanten en die in bloei laten komen waarna ze zichzelf uitzaaien.  

 

 Word jij ook lid?

enkele ledenvoordelen:

  • kortingen: maar liefst 20 % korting op aankoop van struiken en bomen, 20 % op zaden en 10 % op deelnameprijs van cursussen en workshops die we organiseren 
  • Deelname aan leerrijke evenementen: bijvoorbeeld proeverijen van fruit
  • Toegang tot exclusieve rassen en plantensoorten uit onze collectie. Niet alleen als opgekweekt plantgoed. Binnenkort komen er ook stekken en enten beschikbaar voor leden

 lidmaatschap 2024

Lid worden kan hier

Vzw Haal meer uit je tuin
Regentwijk 17
3890 Gingelom

Ondernemingsnummer BE 0670.733.818
Rekeningnummer IBAN: BE67 9731 7244 2287
e-mail: haalmeeruitjetuin@gmail.com

Op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op de nieuwsbrief (bovenaan de pagina) of volg de instagram- of facebookpagina van haal meer uit je tuin

 | Algemene voorwaarden | | GDPR en privacybeleid |