logo

Het is maar een boom

rode boom in onze voor tuinBomen worden niet altijd behandeld met het respect dat ze verdienen om van start te gaan met een understatement van jewelste. Ze worden beschuldigd van het onderscheppen van zonlicht, blaadjes in de dakgoot, rottende vruchten die naar beneden vallen omdat ze niet geplukt worden, plakkende auto 's in de zomer, enz... Afzagen is vaak de eerste maatregel die in beeld komt. Voor je de boom met bijl of kettingzaag te lijf gaat is het verstandig even stil te staan bij de enorme waarde die bomen in een verstedelijkt gebied bieden. Niet alleen voor vogels en bijen. Maar vooral ook voor ons mensen. Want eens afgezaagd is het te laat natuurlijk.

 

Mensen hebben bomen nodig, niet omgekeerd

De meesten onder ons hebben wel al eens gehoord over de uiterst belangrijke bijdrage van bomen aan luchtkwaliteit en klimaat. Er is daarbij vooral aandacht voor het effect dat grote aantallen bomen hebben op het klimaat en milieu op grote schaal. Dit effect is het werk van bomen waarbij iedere boom een heel klein deeltje van het werk levert. Eén enkele boom verdwijnt in de anonimiteit van de massa. De gedachte is snel gemaakt, het zal op die ene boom wel niet komen…

Au contraire. Lokaal kan een enkele boom een enorm verschil maken. Bomen leveren immers meer dan zuivere lucht. Om te beginnen is één enkele boom al een ecosysteem op zichzelf dat voedsel en onderdak bied aan gigantisch veel organismen, klein of groot, zichtbaar of onzichtbaar.
Neem nu een bloeiende uit de kluiten gewassen solitaire lindeboom. Die draagt miljoenen bloemen waar insecten gretig op af komen en herbergt heel der luizenkolonies die de basis van de lokale voedselpiramide vormen. Een eikenboom biedt onderdak aan talrijke galwespensoorten, (mycorrhiza) schimmels en ga zo maar door.

Bomen zijn echter niet alleen uiterst belangrijk voor de medebewoners van onze planeet. Ze leveren nog een pak meer eco-servicediensten die te weinig belicht worden en nochtans van uiterst groot belang zijn voor de levenskwaliteit van mensen. Ja, inderdaad voor ons.

monumentale linde kasteel gingelom

Foto: linde kasteel gingelom Deze monumentale linde is één van de mooiste bomen uit onze gemeente. Het is maar één boom maar hoeveel waarde heeft hij voor het lokale klimaat en biodiversiteit, hoeveel voedsel levert hij aan insecten?

 

Bomen en het lokale klimaat

Bomen hebben een zeer grote impact op het klimaat in hun onmiddellijke omgeving.
Inzetten van bomen is dan ook dé oplossing om verwoestijning tegen te gaan. Bij het woord woestijn denken we al snel aan een hete zandvlakte met golvende duinen maar onze steden zijn evengoed woestijnen van beton en asfalt met op heldere zomerdagen hoge piektemperaturen, een lage luchtvochtigheid en de afwezigheid van schaduw om in te schuilen.

Bomen kunnen optreden als natuurlijke air conditioners en de omgeving actief gaan koelen. Dit koelend effect veroorzaken ze op twee manieren. Door zowel water uit de bodem te pompen en dit via hun bladeren te verdampen (evapotranspiratie) als door de immer uit deinende stenige oppervlakte te overschaduwen waardoor het stedelijk hitte-eilandeffect minder gaat spelen.

De lokale klimaatimpact van bomen is geen futuliteit maar kan het verschil betekenen tussen leven en dood voor allerlei organismen waaronder wij zelf. Want mensen zijn enorm gevoelig voor hogere temperaturen. Volgens een Britse studie (bron 1) zorgt elke graad dat de temperatuur stijgt tijdens een hittegolf voor acht à tien doden per dag. Dezelfde bron meld dat bomen hun omgeving kunnen afkoelen met twee à acht graden Celsius!

Vergeet daarnaast ook de verdere impact op onze gezondheid niet. Fijn stof waar meer en meer om te doen is en waar bomen wel degelijk voor een reductie kunnen zorgen. Dat is uiterst belangrijk want in een toekomstprojectie die je kan raadplegen op de site van het KMI verwacht men dat fijnstof zal toenemen met 3,5 % en de norm steeds vaker zal overschreden worden (bron 2).

De lijst wat bomen voor moderne mensen en hun leefomgeving kunnen betekenen is nog heel wat langer dan dat. Bomen ondersteunen naast de fysieke ook de psychische levenskwaliteit die duidelijk wordt beïnvloedt door de aanwezigheid van groen in de omgeving. Mensen die nog niet overtuigd zijn kunnen zelf eens op onderzoek uit trekken. Een mooi vertrekpunt is een Schots onderzoek (bron 3) uit 2013 waar uit bleek dat het aanzicht van een mooie boom niet alleen zorgt voor stressreductie, de kwaal van de moderne mens, maar ook privacy. Want een tekort aan privacy is ook één van die triggers die weer leiden tot stress. Ook daar bieden bomen oplossingen. De boom in mijn voortuin bijvoorbeeld zorgt ervoor dat overburen niet tot in mijn living kunnen kijken (de boom in kwestie is te zien op de introfoto van dit artikel).

temperatuur met en zonder bomen

Foto: Een foto die deze zomer (2018) werd verspreid door Greenpeace Belgium, de impact van bomen in een stedelijke omgeving spreekt voor zich.

Naast de impact op onze gezondheid kan het gericht aanplanten van bomen bijkomend ook zorgen voor energiebesparing.
Bomen beïnvloeden het lokale klimaat en doen microklimaatjes ontstaan die kunnen leiden tot energiebesparingen zowel in de zomer als in de winter. In de zomer kunnen bomen ervoor zorgen dat er gericht glaspartijen aan de impact van zonnestralen onttrokken worden waardoor actieve zonnewering of energie verslindende air conditioners overbodig worden. In de winter kunnen bomen er dan weer voor zorgen dat de wind minder vat heeft op de woning waardoor het energieverbruik lager kan uitvallen.

Natuurlijk is gericht aanplanten het toverwoord want bomen die zonnecollectoren van straling ontzeggen of in de winter zorgen dat er weinig licht kan invallen op glaspartijen zullen net het omgekeerde doen.

Nadenken bij aanplant is natuurlijk vaak vijgen na Pasen. Wat als een boom zogenaamd hinderlijk is of niet in het plaatje past? Wat valt daar aan te doen? Soms moeten we gericht gaan ingrijpen. Hoe kunnen we nu respectvol omgaan met bomen in onze directe omgeving zodat vellen niet hoeft?

Afzagen maar die boom…een veel te eenzijdige en nadelige oplossing

Omzagen van een boom is in de meeste gevallen een veel te overdreven reactie op een mogelijk nadeel dat een boom veroorzaakt. In de veronderstelling dat veel bomen geveld worden omdat er geen zicht is op goede oplossingen om bewust in te grijpen wat alternatieve denkpistes die kunnen helpen om beter samen te leven met bomen in de directe omgeving.

Een reeds aanwezige boom integreren als bijzonder element in je tuin kan leiden tot een echte win -win situatie. Je kan je tuinplan zo vorm geven dat de boom niet hinderlijk is maar je tuin net uniek maakt door de boom in je plan te accentueren. Een aangepaste inkleding van tuinplanten en -elementen kan hier zeker bij helpen. Een geschikte onderbeplanting voorzien kan nadelen van de boom zoals het werpen van schaduw, ombuigen in een voordeel. Wij hebben in onze voortuin een mooie rode esdoorn staan. Onder onze rode trots hebben we een wintertuin aangelegd met Primula soorten, Helleborussen, bosaardbeitjes, Cyclamen, etc. Allemaal planten die wel houden van schaduw in de zomer. In het vroege voorjaar staan er geen blaadjes aan de boom en kan de onderbegroeiing volop zon pakken. Tegen dat de zon eind april te fel wordt komt de boom in blad. De ontluikende blaadjes met een felle rode kleur gaan op dat moment de show stelen.
Niet alleen de ruimte onder de boom kan je inkleden. Heel wat loofbomen bloeien in het voorjaar. Heb je nood aan extra bloemen in de tuin dan je de kruin van de boom laten begroeien door een klimplant zoals bijvoorbeeld Lonicera, een klimroos (rambler), Clematis, enz... Zo wordt de boom nog veelzijdiger.

onderbegroeiing boom

Foto: onderbeplanting boom, bosaardbei, Helleborus spp., Cyclamen (niet op de foto), etc...

De boom kan je bijkomend ook nog heel wat extra functies geven. Daar zijn mogelijkheden zat voor. Een schommel in de boom hangen, een boomhut bouwen, een hangbrug tussen twee bomen in. Allemaal voorbeelden van mogelijk “tree-entertainment” met respect voor de bomen in kwestie.

Evenwichtig snoeien om de vorm van de boom aan te passen is natuurlijk ook een optie om beter samen te kunnen leven met een buiten proportie uitgegroeide boom. Ik zeg wel evenwichtig. Libanonceders of berken waar de kop gewoon wordt uitgezaagd zonder meer of slagedennen waar ongeveer alle takken van af gezaagd zijn is niet snoeien maar verminken. Heb respect voor de vorm en groeiwijze van de boom. Dat is niet alleen mooier om naar te kijken maar het schaadt ook de gezondheid van de boom niet.

Want belangrijk om weten is dat er niet zoiets is als één snoeimethode die werkt voor alle soorten bomen. Iedere boom heeft andere mogelijkheden om met schaar en zaag aan de slag te gaan. Sommige bomen zoals es, esdoorn, eik en wilgen kunnen geknot worden. Anderen overleven dat niet. Maximum twintig procent van de boommassa weg snoeien is de stelregel wanneer je hoogstammige fruitbomen ingrijpend snoeit en wellicht ook het best aan te houden voor alle grote bomen die niet zo goed kunnen tegen rigoreuze maatregelen zoals knotten.

Zie je door de bomen het bos niet als het over snoeien van bomen gaat dan kan het inschakelen van een boomchirurg – of verzorger een goede optie om fout gesnoeide bomen of stormschade te herstellen of om de boom veiliger te maken voor zijn omgeving.

 

"The tree circus"

In het vorm geven van bomen kan je ver gaan. Wie nog inspiratie zoekt om van een boom een uniek tuinelement te maken kan inspiratie opdoen door eens wat plaatjes van het bomencircus te bekijken.

Het bomencircus was het levenswerk van Axel Erlandson. Een Zweedse landbouwer die in de jaren twintig van de vorige eeuw immigreert naar Californië. Op een dag ziet hij een natuurlijke vergroeiing tussen twee bomen en geraakt er helemaal door gefascineerd. Vanaf dat moment beschouwd hij het als zijn roeping om bomen in allerlei bizarre vormen te leiden en ze samen te laten vergroeien.
Wat begint als een klein hobbyproject groeit gaandeweg uit tot een behoorlijke collectie uit de kluiten gewassen bomen. Hij spendeert uiteindelijk meer dan 40 jaar aan het vormen van meer dan 70 bomen. Levende stoelen, symmetrische en asymmetrische vormen. Hij laat zijn fantasie de vrije loop bij het vormen van zijn bijzondere bomen. Een deel van zijn bomen werden bewaard door Gilroy gardens in Californië. Zo zie je maar, bonsaihoeft niet altijd klein te zijn. (je kan meer over het bomencircus en andere inspirerende tuinbouwers lezen in het artikel: dromen realiseren is mogelijk, vier bijzondere tuinbouwers in beeld )

collage tree circusFoto 's: bomencircus

Nooit een boom vellen?

Het zou absurd zijn om überprincipeel te weigeren een boom te vellen. De omstandigheden kunnen deze noodingreep vergoelijken. Mogelijk heb je een oude boom dicht bij de woning staan en dreigt hij tijdens een storm op de woning terecht te komen. Of je hebt misschien een treurwilg in de buurt van een rioolbuis zitten en opeens is de riool geblokkeerd door wilgenwortels op zoek naar voedingsstoffen.

Beslis je om in zo 'n situatie een boom te vellen gebruik het hout dan wijselijk. Verbranden van mooi hout dat geschikt is voor andere doeleinden is zonde. Opteer om de boom te laten verzagen tot planken in een mobiele zagerij ter plaatse bij je thuis of schenk hem aan een bevlogen hobbyist die er meubeltjes mee maakt.

Een mooi project om goed hout van de brandstapel te redden is dat van stadshout Amsterdam een project dat mee helpt bouwen aan een circulaire economie. Bomen die geveld worden in Amsterdam verwerken zij tot nieuwe zitbanken, bloembakken, etc... die opnieuw gebruikt worden in Amsterdam. Hun slogan is dan ook hout van de stad, door de stad, voor de stad.

Zelfs met de stronk die overblijft na het afzagen van de boom kan je nog heel wat aanvangen. Je kan deze enten met eetbare zwammen die de stronk omzetten in hoogwaardige compost terwijl je enkele jaren lang kan oogsten. Of je er een tuinstoel of kunstwerk laten uit maken door een kettingzaagkunstenaar. Het kan allemaal.

Natuurlijk zijn ook de takken geen afval. Die kan je gebruiken om een takkenril in eigen tuin aan te leggen of je kan ze laten hakselen zodat je die houtsnippers voor tuinpaden kan gebruiken.
Zo kan de boom ook in zijn laatste dagen een waardige bijdrage leveren aan de rest van het ecosysteem en de tijdens zijn leven opgeslagen Co² omzetten in humus.

 

Overtuig een ander en doe er je voordeel mee

Bomen groeien traag en eens ze groot zijn staan ze al snel in onze weg of zijn ze hinderlijk. Maar net als ze groot zijn kunnen ze een volledige bijdrage leveren aan de gezondheid van ons leefmilieu en ecosysteem. We weten allemaal dat grote bomen belangrijk zijn maar leiden toch collectief aan het nimby syndroom (not in my backyard). Iedereen is het er mee eens dat bomen gerust nuttig mogen zijn zolang ze maar ergens anders staan.

pas op bomen

Het verdwijnen van volwassen bomen uit onze straten en tuinen is een gevolg van de tirannie van de kleine beslissingen. Particulieren die bomen laten zagen omdat er teveel blad valt, park- en laanbomen die verdwijnen op vraag van een buurt omdat er teveel kastanjes of eikels op geparkeerde auto 's vallen, bomen die moeten wijken langs gewestwegen omdat het niet veilig is als een automobilist er tegen aan knalt. De verantwoordelijkheid voor het verdwijnen van volwassen bomen uit onze omgeving zit op alle niveau 's. Bewijs daarvoor moeten we niet ver zoeken. Wellicht de meest bekende quote van onze minister van leefmilieu is: Het is altijd al de functie van een boom geweest om gekapt te worden. Neen, toch niet.

Het lijkt misschien alsof er geen vuiltje aan de lucht is als we een volwassen boom kappen en een nieuwe in de plaats zetten. Maar het duurt natuurlijk wel jaren vooraleer de nieuw aangeplante boom een zelfde bijdrage kan gaan leveren als een volwassen exemplaar. De kern van het betoog in dit artikel is daarom om niet zozeer in te zetten op kwantiteit, het aantal bomen in een buurt, wel op kwaliteit. Volwassen bomen zoveel mogelijk sparen dus.

Kritiek leveren is makkelijk en niet de meest effectieve methode om meer bomen in het straatbeeld te behouden. Als iedereen voor eigen stoep veegt is de hele straat schoon zegt een gekend gezegde.
Laten we samen ijveren om te behouden wat we hebben. Probeer om je plannen aan te passen en bomen die er al tientallen jaren staan, te laten staan. Kom je ergens pas wonen. Laat de bomen in je tuin dan nog minimum een jaar staan en kijk welke voordelen ze in ieder seizoen bieden. Schaduw om onder te luieren in de zomer, bloemenpracht in het voorjaar, mooie herfstkleuren, voedsel dat je kan oogsten, breken van winterstormen, etc.. Zijn er nadelen dan kan je die door slim om te gaan met de boom dit wellicht oplossen.

 

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift de koevoet.

 

Bronnen:

1) Air regulation by urban trees and green infrastructure Karen Doick and Tony Hutchings, 2013, Forestry commision

2) (http://www.meteo.be/meteo/view/nl/23488008-Wat+doet+de+klimaatverandering+met+onze+lucht+.html)

3) Green space and stress : evidence from cortisol measures in deprived urban communities, Int.J. Enviro Res. Public Health, 2013 10(9) 4086-4103 te lezen op http://www.mdpi.com/1660-4601/10/9/4086/htm

 

 

 

 

 

 Word jij ook lid?

enkele ledenvoordelen:

  • kortingen: maar liefst 20 % korting op aankoop van struiken en bomen, 20 % op zaden en 10 % op deelnameprijs van cursussen en workshops die we organiseren 
  • Deelname aan leerrijke evenementen: bijvoorbeeld proeverijen van fruit
  • Toegang tot exclusieve rassen en plantensoorten uit onze collectie. Niet alleen als opgekweekt plantgoed. Binnenkort komen er ook stekken en enten beschikbaar voor leden

 lidmaatschap 2024

Lid worden kan hier

Doorzoek de site

 

pcNieuwsbrief

Schrijf je in en blijf op de hoogte van al onze acties.

 

Kies alle manieren waarop u wilt horen van Haal meer uit je tuin vzw:

U kunt zich op elk moment afmelden door te klikken op de link in de voettekst van onze e-mails. Voor informatie over ons privacybeleid, bezoek onze website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.

 

 

 

Vzw Haal meer uit je tuin
Regentwijk 17
3890 Gingelom

Ondernemingsnummer BE 0670.733.818
Rekeningnummer IBAN: BE67 9731 7244 2287
e-mail: haalmeeruitjetuin@gmail.com

Op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op de nieuwsbrief (bovenaan de pagina) of volg de instagram- of facebookpagina van haal meer uit je tuin

 | Algemene voorwaarden | | GDPR en privacybeleid |