Snoeihout composteren, een makkie met houtsnipperpaden, takkenrillen, brandhoutstapels,...

Ik hou van semi-automatische composterings systemen. Systemen waarbij het composteren zelf niet veel werk en planning van mijn kant vereist maar alles gewoon zijn gangetje gaat ongeacht ik wel of niet in de buurt ben, aandacht geef aan het composteren of niet. In het artikel kippencompostering hadden we het al uitgebreid over één zo 'n semi- automatisch systeem. Er zijn nog wel een paar composteringsmethoden die we in onze tuin gebruiken. Want niet alle materialen zijn bruikbaar om op één en dezelfde manier gecomposteerd te worden. Makkelijk verterende materialen gaan naar de kippen. De ietwat moeilijkere zoals snoeihout vragen een andere aanpak.

Snoeihout is één van die materialen waar de meeste tuiniers zo snel mogelijk vanaf willen. Afvoeren naar het containerpark of in het slechtste geval gewoon opstoken ergens achteraan in de tuin is het jammerlijke lot vaak toebedeeld aan snoeihout. Het materiaal is weinig geliefd omdat het moeilijk afbreekt. Moeilijk staat niet gelijk aan onmogelijk. Net omdat het moeilijk afbreekt heeft het ook heel wat voordelen. De vertering gaat traag dus kunnen we het hout gebruiken als structuurelement en bodemverbeteraar met een lange nawerking. Hoe kan je nu zonder al te veel werk snoeihout composteren zonder dat het in de weg ligt.
Daar gaan we het over hebben in dit artikel over hout composteren versnipperd of niet en al de voordelen dat dit composteren wel heeft voor je tuin en de tuinier.

Aan de slag met versnipperd hout

Houtsnippers zijn leuk materiaal aan te wenden voor tal van zaken. Wij gebruiken het vooral om er paden mee aan te leggen. Paadjes van houtsnippers (of boomschors) in de tuin zijn een absolute aanrader. Het is zacht lopen op de snippers en het zorgt er voor dat je tuinpaden een extra functie krijgen als compostautomaat. Terwijl je over de paden loopt zet het bodemleven onder je voeten de houtsnippers om naar uiterst goede compost. Houtsnipperpaden hebben tal van voordelen.

Het belangrijkste voordeel voor mij is dat ze de tuin rijker maken aan diversiteit in al zijn facetten en zodoende het hele tuinecosysteem ondersteunen. Het bodemleven en het organische stofgehalte (lees toekomstig humusgehalte) van je bodem neemt toe, vogels geraken aan hun trekken omdat er altijd wel een wormpje mee te pikken valt en in de herfst wordt je verrast door paddenstoelen die zich spontaan gevestigd hebben in de houtsnippers om je een handje te helpen met de vertering door er myceliumdraden in te verweven (zie verder).

Houtsnipperpaden besparen ook werk in aanleg. Je legt ze veel sneller aan dan een geklinkerd pad en je kan er allerlei niet strak afgelijnde vormen mee maken. Slingerende paden aanleggen bijvoorbeeld gaat heel snel. Wil je een aangelegd paadje verleggen. Geen probleem. Op één-twee- drie is dat gebeurd. Met een pak minder werk dan wanneer je een pad van beton of klinkers verlegt en zonder enig afval. De planten die je teelt op het stukje tuin dat voorheen pad was zullen welig groeien als het een houtschorspad was. Niet als het voorheen uit een beton- of klinkerstrook bestond waar alle bodemleven verdween. Om de vergelijking compleet te maken: een onkruidje op een houtsnipperpad schoffel je gewoon weg. Ongewenste plantengroei tussen voegen van een verhard pad verwijderen gaat heel wat moeilijker.

Na de voordelen nu de nadelen, of tenminste wat meestal als nadeel voor een houtschors of- snipperpaadje aangevoerd wordt. Het paadje moet je ieder jaar of tenminste om de twee jaar wat aanvullen. De reden waarom je moet aanvullen is simpel. Hout verteert. Wat je wel eens ziet om dat tegen te gaan is dat de houtsnippers op kunststof gronddoek gelegd wordt. Waarom zou je dat doen? Gewoon om dat beetje werk te besparen? Je bodem wordt helemaal niet rijker van die kunststof laag. Integendeel het zorgt ervoor dat het bodemleven gehinderd wordt in zijn activiteiten. Een heel stuk van het voordeel van bodemverrijking verdwijnt als je gronddoek of andere folie legt onder je pad.

Laat het hout gerust vergaan. Na een jaar of twee kan je de compost die zich onderin het pad bevindt ofwel uitscheppen en op je borders aanbrengen ofwel je pad verleggen en planten op je voormalig pad telen. Zijn het smalle paadjes naast meerjarige gewassen, zoals ik zeg maar iets framboos, dan kan je zelfs opteren om altijd gewoon houtschors bij te vullen en niet in de grond te woelen om de houtcompost te oogsten. De planten zullen de compost zelf wel opzoeken met hun wortels zonder de tussenkomst van de tuinier.

Omdat houtsnippers zo 'n positieve invloed hebben op de bodemkwaliteit is het interessant om ze aan te wenden om sterk verarmde grond er terug bovenop te helpen. Bijvoorbeeld om een oude oprit in te strooien zoals wij thuis deden. Wij hebben geen auto dus onze oprit was veel te breed en we besloten daarom een stuk ervan om te vormen naar tuin. De bodem is op die plaats jarenlang mishandeld. De schors zal dit stukje tuin terug revitaliseren. De helft van de oprit is al een jaar ingestrooid met snippers en dit seizoen gaan er bodembedekkers in. Tegen dat de snippers verteert zijn is heel het arm stuk bedekt met planten waardoor “onkruid” geen kans krijgt en de bodem zich kan herstellen.

Aan snippers geraken is meestal niet moeilijk als je niet te kieskeurig bent qua uitzicht van de snippers. Vaak geraak je er gratis aan snippers uit beheerswerken van bermen, natuurterrein, eigen tuin, etc… In onze gemeente komt de groendienst op verzoek langs met een grote hakselaar voor het kleine bedrag van 20 €. Ze hakselen ter plaatse je snoeihout. De idee er achter is om de afvoer van tuinmateriaal richting containerpark en intercommunales te verminderen.

Je kan schors ook aankopen natuurlijk. Als het mooi gesorteerde schors moet zijn dan kost het natuurlijk een pak meer.
Niet getreurd voor wie geen houtsnippers of -schors heeft. Je kan hout ook ongesnipperd composteren. Ook daar zijn best wat mogelijkheden voor om er heel wat voordeel mee te behalen.

Hout integraal composteren zonder versnipperen

Snoeihout composteren zonder verhakselen. Daar zijn wel een paar manieren voor die de moeite waard zijn om te integreren in je tuin. Takkenrillen en houtstapels bijvoorbeeld. Ze leveren niet alleen kwaliteitscompost maar beiden doen ze ook dienst als dubbeldoelelement.

De rillen bestaan uit stapels takken die overblijven na snoeiwerken of het zagen van brandhout. Ze lijnen bijvoorbeeld borders af of doen dienst als tuinschutting voor wat privacy of omheining. Takken composteren in rillen duurt, afhankelijk van de houtsoort en dikte, ongeveer twee à vier jaar. Eens het hout verpulverd kan je de ril bijvullen door langs boven nieuwe takken aan te brengen. Een andere optie is om het voorgecomposteerde hout te gebruiken voor de aanleg van bijvoorbeeld verhoogde borders. Breek je de ril af dan kan je de compost oogsten om elders in de tuin te gebruiken of je plant gewoon op de plaats van de ril iets dat kan profiteren van de zich gevormde compost.

Houtstapels zijn een andere optie voor wat dikker hout. De houtstapel doet dienst als brandhoutopslag en levert tegelijk echt uitmuntende kwaliteitscompost. Ik geef je even onze werkwijze mee. Wij leggen het “brandhout” niet op palets of een verharding maar gewoon op hout dat niet gebruikt wordt om op te stoken zoals bijvoorbeeld moeilijk te verzagen stukken boomstam. Bijvoorbeeld dik gevorkt hout ofwel vermolmd recuperatiehout dat ik niet kan gebruiken om bijvoorbeeld meubeltjes te maken of ook stukken boomwortel. Het hout dat de grond raakt composteert stilaan terwijl het gestapeld hout droogt en gebruikt wordt. Zo kan je eens de brandhoutstapel opgebruikt is de compost oogsten en opnieuw beginnen. Om een brandhoutstapel aan te leggen hoef je helemaal geen houtkachel te bezitten. Wij hebben ook geen kachel maar leggen wel houtstapels aan omdat het mooi is om naar te kijken en handig om onze tuin in verschillende kamers in te delen.

Puur hout composteren terwijl je het gebruikt als structuur- of dubbeldoelelement kan nog op tal van andere manieren. Denk aan het gebruik van takken als borderafscheiding, lange smalle stukken als stok voor de ondersteuning van tomaten, rijshout van erwten, speciale vormen als kunst, een pad van boomschijven, enz…

Foto 's: linksboven: pad van boomschijven; rechtsboven: onze houtstapel; linksonder: houten stammetjes in gebruik om een verhoogde border af te lijnen; rechtsonder: snoeihout gebruikt als afbordering van verhoogde teeltbedden

Hout gemengd composteren

Houtachtig materiaal composteren we in onze tuin nog op tal van andere manieren in kleine hoeveelheden. Zij het wel in een minder geconcentreerde vorm. Een hoop die niet enkel bestaat uit hout dus maar waar het hout gemixt wordt met andere materialen.
Als ik een verhoogde border aanleg bijvoorbeeld (link) verdwijnt daar steeds wel wat onbehandeld “afvalhout” van timmerwerken of snoeihout in. Niet te veel natuurlijk, gewoon een portie. Ook gebruik ik daar wel eens wat houtsnippers voor. Heb ik echt houtsnippers te veel dan gaat er een deel naar mijn kippencompostering (link). In een gewone composthoop kan je natuurlijk ook steeds wat snippers gebruiken.

Ook als we paardenmest composteren voegen we houtsnippers toe aan de hoop. Dit doen we lasagnagewijs. Een laag paardenmest, een laagje houtsnippers, een laagje paardenmest en zo voort. Ieder jaar zetten we zo'n hoop van ongeveer 1 m³ op in de serre om er komkommers op te kweken. Met goed gevolg trouwens. Van zo 'n hoop oogsten we een heel seizoen lang komkommers. In totaal zo 'n dertig kilogram volgens onze registratie. De compost die overblijft na het komkommerseizoen is bijzonder mooi materiaal dat gebruikt wordt voor andere serreteelten.

 Foto: gemengd composteren van hout in een verhoogde border

De talrijke voordelen van hout composteren

Waarom zoveel aandacht besteden aan het composteren van je snoeihout?
Hout composteren zorgt voor een grotere variatie aan compostsoorten in de tuin. Je krijgt een mix aan compostsoorten ter beschikking zodat je gevarieerd kan bemesten. Dat levert heel wat voordelen op. Door de variatie aan composten kan je het zo heel wat planten naar hun zin maken maar ook je eigen potgrondmix en bemesting gaan samenstellen. Dat allemaal zonder veel werk want al deze oplossing die hebben meer dan één functie. Compost is dikwijls slechts een bijproduct. Een houtschorspaadje bijvoorbeeld daar is de hoofdfunctie pad, compost krijg je er gratis en voor niks bij en dat is niet het enige.

Bovendien krijgt de biodiversiteit van je tuinecosysteem een steuntje in de rug. Egels vinden makkelijker een onderkomen in een grote takkenril of houtstapel, vogels vinden voedsel en tal van andere onzichtbare en onbekende bezoekers van de tuin vinden hun gading en dragen hun steentje bij aan de compostering en de preventie van ziekten en plagen in het hele tuinecosysteem. Het egeltje zal in ruil voor huisvesting slakken eten, de vogels bijvoorbeeld rupsen maar ja ook regenwormen. Niet gevreesd, dat is helemaal niet erg. Ook al eten vogels enkele regenwormen op. Je zal door hout te composteren meer regenwormen dan ooit hebben. Want regenwormen vermeerderen zich bijzonder graag in de buurt van composterend hout heb ik gemerkt.

Leg maar eens een houten plank op de grond en laat die een tijdje liggen. Zorg dat de plank goed contact maakt met de grond en ga na een enige maanden eens kijken wat er gebeurt. Juist ja, het wemelt er van de wormen en pissebedden die zich er aan te goed doen en het materiaal omzetten in compost. Dat wormen van hout houden leerde ik eigenlijk per ongeluk toen ik mycelium van zwammen wilde vermeerderen volgens het proces dat Paul Stamets weergeeft in zijn boek “mycelium running”. Ik vouwde een kartonnen plaat en plaatste dat in een houten kistje. Het mycelium vermeerderen lukte niet van eerste keer maar wat wel opviel is dat onder de karton platen en het hout van het kistje heel wat jonge wormen zaten. Het experiment herhaalde ik ook met dikker hout en ik ging wat meer opletten hoe het zat met mijn houtschorspaden. Ja ook daar waren de wormen in zeer grote getale aanwezig.

Nu we het toch over mycelium hebben. Hout kan je ook omzetten in eetbare paddenstoelen door het te enten met paddenstoelenbroed. Dat is voer voor een ander artikel want dat vergt toch wel nog wat meer uitleg dan een paar lijntjes tekst.

Je stimuleert met het composteren van hout niet alleen de biodiversiteit van je tuinecosysteem. Voorts draag je op die manier bij aan de opslag van co² in de bodem door in plaats van het hout te verbranden het te composteren. Dat is niet alleen goed voor milieu en klimaat in het algemeen maar het zal je voedselproductiesysteem in alle opzicht versterken. Hout bevat veel koolstof. De koolstof zorgt ervoor dat hout traag afbreekt en is een onmisbaar element om het bodemleven te voederen en humus te vormen wat er op zijn beurt voor zorgt dat makkelijk uitspoelende elementen zoals stikstof niet in het grond- of oppervlaktewater terechtkomen. Want ook het uitspoelen van stikstof (eigenlijk nitraat) is, naast de klimaatproblematiek, een groot milieuprobleem in dichtbevolkt Europa dat niet alleen biodiversiteit bedraagt maar vooral ook de kwaliteit van ons drinkwater.

Na het opsommen van dit alles is de vraag daarom niet zo zeer waarom je hout zou composteren waar wel waarom je het niet zou doen? Er zijn manieren genoeg om EN een variatie aan mooie composten te gaan maken EN zonder dat er veel werk bij komt kijken. Als je maar het voordeel van ieder soort materiaal weet aan te wenden is dat niet zo moeilijk. Zeg nu zelf. Alle soorten materialen op dezelfde manier proberen te composteren. Waarom zou je dat eigenlijk doen?
Het ene materiaal breekt makkelijker af dan het andere. Groene plantenresten verteren supersnel, verhoute twijgjes wat trager en sommige materialen zoals takken of boomwortels dat lijkt een eeuwigheid te duren vooraleer ze verteren. Omwille van het verschil in verteringssnelheid is het interessanter om compost op tal van verschillende manieren te gaan bereiden in plaats van één standaardmethode te gebruiken over alle soorten materialen heen. Diversiteit lost het voor je op en zorgt ervoor dat snoeihout composteren niet alleen weinig werk vraagt maar ook bijzonder kwaliteitsvolle compost oplevert.