Spinazie: over popeye en monocultuur

Popeye en spinazie zijn onafscheidelijk verbonden in het collectieve geheugen. Iedere keer dat de krachtpatser een confrontatie aangaat met één van zijn rivalen grijpt hij naar een blikje spinazie wat hem superkrachten oplevert. Natuurlijk is de reactie van Popeye op het groene goedje wat overdreven. Overdreven superkrachten of niet. De promotie van spinazie door Popeye bleek een hit. De spinazieconsumptie in de jaren dertig van vorige eeuw steeg maar liefst 33% in de Verenigde Staten. De impact van de promotie van spinazie door de (Hollywood) zeeman was voorts niet van korte duur. Tot op heden laat het zijn sporen na op onze omgang met het cultuurgewas spinazie.

Bijna een eeuw na de creatie van de spinazieverslindende cartoonheld blijft spinazie een uiterst populaire en veel gebruikte groente. Niet alleen in de VS maar ook bij ons. Het groene goedje duikt op in allerlei gerechten zoals quiche, pizza, ovenschotel, pasta en aardappelpuree om er slechts enkele te noemen. De groente kan door zijn zachte smaak met zowat alles gecombineerd worden. Niet alleen de zachte smaak van spinazie verklaart de populariteit in de keuken. Neen ook het feit dat de bereiding bijzonder weinig werk vraagt. De groente wordt immers vooral verwerkt (ingevroren) aangewend in plaats van vers. Veel werk vergt de bereiding niet. Je opent het pakje, warmt de reeds voorgekookte spinazie op en klaar is kees. De groente heeft daardoor de status verworven van fastfoodgroente. Verwerkt te koop voor een prikje.

De associatie dat je spinazie verwerkt koopt werd daardoor bijzonder sterk. Je zou haast vergeten dat je spinazie ook vers kan bereiden. Popeye zit daar als Amerikaanse cartoonheld vast en zeker voor iets tussen met zijn blikje verwerkte spinazie.

Verse spinazie in een handomdraai

Verse spinazie aankopen kan een uitdaging zijn. De reden waarom het verwerkt aankopen van deze groente zo populair is kennen we allemaal. Van een volle pot spinazie blijft na het koken slechts een fractie van de bladmassa over. Verse spinazie is bijzonder volumineus en op de koop toe beperkt houdbaar. Voor de retailer zijn deze eigenschappen van de groente zeker geen zegen zowel qua transport naar het verkooppunt als uitstal leven tijdens verkoop (shelf-life). Industriële verwerking is daarom een voor de hand liggende optie. De verwerkte spinazie die in de winkel verkocht wordt is een ingevroren soort moes waarin de originele plantendelen, oftewel de blaadjes en stelen, niet echt herkenbaar zijn. Buiten de groene kleur dan wel. Als je spinazie zo gaat bekijken ga je al gauw heel wat mogelijkheden zien. Spinazie is immers niet meer dan een bladgroente waarvan we de blaadjes soms rauw maar meestal gekookt, gewokt of gestoomd eten. Er zijn wel meer tuinplanten die blaadjes voor dergelijke bereidingen kunnen leveren en qua smaak in de buurt komen van spinazie. Voor het werk moet je het niet laten. De teelt is kinderspel. Tenminste als je iets ruimer naar moesplanten gaat kijken. Als je moesplanten meer ziet als een diverse groep van planten in plaats van één enkele plantensoort de ons zo bekende spinazie.

Ook de bereiding is kinderspel. In de keuken zijn zelf geteelde moesplanten snel voedsel oftewel fast food in de letterlijke zin van het woord. Even plukken in de tuin. Vijf minuutjes in een pan met wat water en een uitje (of iets anders erbij) en je hebt lekker eten. Diversiteit als oplossing voor verse spinazie en werkreductie dus.

Foto: een lekker gerecht 100 % uit eigen tuin waar "spinazie" deel van uit maakt. Op het bord zie je slahart, bloemkool, "refried beans" en een spinaziemix van snijbiet, rode melde en amarant

Een diversiteit aan moesplanten maakt teelt tot kinderspel

Waarom maakt een diversiteit aan moesplanten ons het leven makkelijker kan je je afvragen? De redenen om een groep planten in te zetten als moesleverancier in plaats van enkel de spinazieplant zijn vooral dat spinazie niet het hele jaar even vrolijk groeit waardoor de teelt niet altijd vlekkeloos verloopt. Spinazie stelt genoeg eisen. Het weer mag niet te warm zijn of hij gaat schieten. Hij moet genoeg water hebben om vlot te groeien en toch niet zoveel dat hij onder water staat. Spinazie die na een stortbui een korte tijd onder water staat sterft immers onherroepelijk af. Bijkomend vergt jaarrond spinazieteelt heel wat planning. In de zomer moet je andere rassen gebruiken dan in de winter omdat de winterrassen niet graag in de zomer groeien en doorschieten. Daar moet je allemaal rekening mee houden.

Alternatieven voor spinazie zijn er genoeg zowel qua eenjarige als meerjarige gewassen die meer oogst in petto hebben voor minder werk. In het vroege voorjaar is melde, één van mijn favoriete moesplanten. Vooral de kiemplanten van melde die in de serre al oogstbaar zijn in maart en buiten in april vinden we bijzonder smakelijk. Dit alles zonder veel werk. Een paar minuten plukken en pakweg vijf à maximaal tien minuten bereidingstijd en het gerecht is klaar. Melde stelt bijzonder weinig eisen en kent hoge opbrengsten.

Van het late voorjaar tot het vroege najaar is een andere mogelijke vervanger oost-Indische kers. De plant levert niet enkel blaadjes voor spinazie. Neen ook eetbare bloemen, pseudo-kappertjes, ondersteuning van natuurlijke afweer, voedsel voor hommels, mulchmateriaal, etc. Als extra bonus heeft de plant een traploze smaakregeling. Hoe korter je de blaadjes kookt, hoe meer uitgesproken de pepersmaak, hoe langer je kookt hoe meer de smaak op spinazie lijkt. De smaak is dus te regelen naar eigen wens.

Oost-Indische kers is één mogelijke vervanger maar in de zomermaanden zijn er ontzettend veel meer. Zowel lokale moesplanten zoals snijbiet als allerlei (exotische) alternatieven die ik nog niet allemaal getest heb zoals o.a. boomspinazie, amarant, waterspinazie, okra, etc...

Het kan nog uitgebreider want ook in de groep van de meerjarige gewassen zijn er heel wat planten die blaadjes voor moes kunnen leveren. Denk maar aan eeuwig moes, Nieuw-Zeelandse spinazie, brave hendrik, zuring etc. Al deze planten komen toe met nagenoeg geen zorg en hoeven niet ieder jaar opnieuw gezaaid of geplant te worden. Deze meerjarige moesplanten zijn een reserve als de klassieke spinazie het om één of andere reden laat afweten of als er een gaatje valt in je plantschema.

Ook heel wat onkruiden kunnen trouwens dienen als moesleverancier. Kwestie van je er eens in te verdiepen als je nog extra moesleveranciers zoekt.

Foto: zomerse moesplanten: linksboven: kaasjeskruid; rechtsboven: snijbiet; linksonder: blad van olijfkomkommer; rechtsonder: (groot blad) chayote; Midden onderaan: blad van zoete aardappel.

Alternatieven voor de klasieke spinazie genoeg dus. Als je spinazie meer als lid van een groep moesplanten gaat zien dan als de enige leverancier van de bekende groene moes dan kan je de efficiëntie van je oogst behoorlijk opkrikken zonder extra werk. Vooral als we planten gebruiken die we om andere redenen in de tuin hebben zoals bijvoorbeeld planten die je teelt voor decoratieve doeleinden (rode melde, gekleurde snijbiet, oost-Indische kers) maar waarvan je tegelijk het blad kan eten of meerjarige gewassen waar we amper naar moeten omzien.

Het inzetten van dergelijke alternatieve moesleveranciers levert heel wat voordelen op:

• De planning valt weg. Ook al vergeet je te zaaien. Planten zoals oost-indische kers zaaien zichzelf uit. Eeuwig moes en brave hendrik hoeven ook maar één keer geplant te worden en komen daarna jaar na jaar terug.

• Je oogst wanneer je zin hebt. Invriezen is niet nodig want er is verse moes in ieder seizoen beschikbaar oftewel er is voor ieder seizoen een ideale moesplant.

• Smaak- en kleurvariatie op je bord zijn groter. Iedere moesleverancier heeft een net iets ander smaakaccent. Sommige planten zoals snijbiet hebben bijkomend mooie kleuren wat een bijzondere presentatie op het bord mogelijk maakt.

• Minder werk in de tuin door extra teeltzorgen voor spinazie in het zomerhalfjaar te beperken

De klassieke spinazie hoef je natuurlijk niet compleet uit je tuinplan te schrappen. Het komt er op neer de sterke punten van spinazie in te zetten op het juiste moment. Vooral in het voor- en najaar als de tuin wat minder vol staat kan je gerust heel wat van je perceel inplannen met spinazie. In dit seizoen voelt de spinazie zich ook thuis. Koele temperaturen en voldoende vocht zijn nodig om naar hartenlust spinazie te oogsten. In zachte winters kan je de hele winter door oogsten. Een bijkomend groot voordeel van spinazie in het winterhalfjaar is bodembedekking van anders kale grond. De plant fungeert op dat moment als groenbemester in je tuin en heeft aldus ook meerdere doelen in dat seizoen. Om die reden speelt spinazie een belangrijke rol in de mulchmethode beschreven door Gertrud Franck in zijn boek Een gezonde tuin door mengcultuur.

Ten slotte terug naar Popeye

Als afsluiter gaan we even terug naar onze spinazie held. Heb je zin om je wat verder te verdiepen in het verhaal van Popeye en zijn relatie met spinazie dan is het wel eens interessant op te zoeken waarom Popeye 's geestelijke vader hem precies spinazie liet consumeren om aan superkrachten te raken. Was dit omwille van de exceptionele voedingswaarde van spinazie (meer bepaald als leverancier van het mineraal ijzer) of om economische redenen om de consumptie van spinazie te bevorderen? Blijkbaar weet niemand het precies. Menige academici spendeerde er heel wat tijd aan om uit te zoeken hoe de vork in de steel zit. Verschillende verhalen circuleren daarom her en der op het internet. Een mooi begin van de zoektocht is het SPIDES (Spinach Popeye Iron Decimal Error Story) verhaal en een kritiek op het ongebreideld en klakkeloos citeren van dergelijke verhalen in onder andere wetenschappelijke literatuur.

Wat er ook van waar is en wat niet van de verhalen rond de consumptie van spinazie door de cartoonheld. Popeye heeft zijn stempel gedrukt op onze omgang met spinazie. De Amerikaanse spinazieboeren beloonden de held door een standbeeld van hem op te richten in verschillende teeltgebieden zoals Crystal city in de staat Texas en Alma in de staat Arkansas de zogenaamde “Spinach capital of the world” waar er trouwens jaarlijks een spinaziefestival doorgaat met een eetwedstrijd van het groene goedje.