Gebruik je verticale tuinoppervlakte, plant eetbare klimmers!

Omdat onze omgeving in snel tempo versteend door menselijke bouwwoede en tuinen alsmaar kleiner worden is er steeds minder grond (horizontaal oppervlak) beschikbaar om te telen. Ieder nadeel heeft zijn voordeel. Door de verstedelijking  komen er alsmaar meer muren bij die kunnen ingezet worden om te begroenen. 
Om die verticale oppervlakten te begroenen zijn er verschillende opties. Denk aan “groene gevels” begroeid met duizenden planten en voorzien van potgrond en een bevloeiingssysteem. Alleen zijn zo 'n systemen vaak nogal gesofisticeerd en bijgevolg prijzig in aanleg en onderhoud. Wie een simpel verticaal teeltsysteem wil dat zijn eigen plan kan trekken denkt best ook eens aan klimplanten.Zet je eetbare klimmers dan kan je groenten, fruit en eetbare bloemen ook verticaal telen. 

Het potentieel van verticale nutstuinen is enorm

Heel wat mensen hebben meer geveloppervlak aan hun woning dan hun tuin groot is. Reken maar even mee.

Een bescheiden twee-etage rijwoning met een kroonhoogte van 7 m en een breedte van 6 m heeft een geveloppervlak van 7 m x 6 m= 42 m² x 2 gevels= 84 m². Een vrijstaande woning van hetzelfde formaat heeft al snel 168 m² geveloppervlak (punten van gevels bij puntdak buiten beschouwing gelaten). Maar heel wat woningen zijn helemaal niet zo bescheiden als de woning uit het aangehaalde voorbeeld. Het gros van de woningen heeft geveloppervlaktes van meer dan 200 m².
2 are tuin die je zomaar kan aanboren enkel en alleen door de gevel van je woning te beplanten.

Klimplanten worden commercieel op dit moment nog te weinig naar voren geschoven om een verticale nutstuin mee aan te leggen al is de potentie enorm groot. Niet alleen omwille van de enorme hoeveelheid leegliggende geveloppervlakte maar ook omdat er zo makkelijk mee te begroenen valt. Meestal heb je weinig infrastructuur nodig wat zorgt voor lage aanleg- en onderhoudskosten en klimplanten zijn bovendien een flexibele afwerkingslaag die vrij makkelijk in vorm te leiden is en die kan gebruikt worden om minder gewenste details weg te stoppen.

Zomaar lukraak een plant kiezen en hopen dat die het goed doet tegen een willekeurige muur in jouw tuin is niet de strategie met het meeste kans op succes. Want ook bij klimplanten geldt het principe: de juiste plant op de juiste plaats. Voordat je planten gaat bestellen om je verticale tuin aan te leggen heb je daarom best eerst wat aandacht voor het eigen karakter van de klimplant.

De juiste plant op de juiste plaats

Een klimplant kiezen voor een leegliggende muur is maatwerk. Elke plant heeft wat andere eisen, of noem het groei-omstandigheden waarbij de plant zich goed voelt en gezond kan groeien. De ene houdt van warme droge muren, de andere groeit liever in de halfschaduw.

Een aantal klimmers zoals bijvoorbeeld hop zijn niet al te kieskeurig en groeien goed in verschillende omstandigheden. Andere zoals Scottisch flame (Tropaeolum speciosum ) daar luistert het heel wat nauwer wat die groei-omstandigheden betreft. Kies je de juiste klimmer voor jouw situatie dan zal je er niet alleen een pak plezier aan beleven maar er ook heel wat voordelen mee behalen zoals het vergroten van jouw oogst, bedekken van een lelijke muur, een duwtje in de rug van je tuinecosysteem door residentiële mogelijkheden te bieden voor insecten en vogels, enz… en dit alles zonder al te veel werk en zorgen van jouw kant.

Tips voor succes: ken je klimplant

Wil je succesvol klimplanten telen dan let je naast de groeiomstandigheden best ook op de manier waarop de planten groeien. Waarom dat? Heel simpel, om te weten hoe je de plant best ondersteunt en begeleidt. De ene klimmer trekt zichzelf probleemloos omhoog, de andere heeft wat meer begeleiding nodig. Voor die laatste groep klimmers kan het nodig zijn om een steundraad te voorzien om ze aan te binden.

Vooraleer je aan de slag gaat om zo'n steunconstructie te bouwen is het handig om te weten hoe die plant die je wenst aan te planten nu precies klimt. Neem nu een bramenplant. Bramen “klimmen” door naburige planten vast te grijpen met hun stekels. Komkommers klimmen door gebruik te maken van hechtranken. Hop en kiwi doen het door zich rond andere planten te slingeren.
Dan hebben we het alleen nog maar over de manier waarop ze klimmen en niet over hoe zwaar een constructie bijvoorbeeld moet zijn.
Sommige klimplanten wegen bijzonder veel, anderen komen toe met een lichte constructie. Denk naast het gewicht van de plant ook aan de kracht van de wind. Het kan wel eens gebeuren dat lichte klimconstructies met klimplant en al door de wind geveld worden… Dat gebeurt natuurlijk niet zo gauw met een stevige muur.

Tenslotte houdt je best van meet af aan ook rekening met het onderhoud. Niet om je af te schrikken, dat zeker niet. Onderhoud is voor de meeste klimmers vrij beperkt. Sommige soorten hebben af en toe eens een rigoureuze snoei nodig om hun groeikracht te temperen of om ze vlot fruit te laten dragen, andere moet je dan weer ieder jaar opnieuw inzaaien,… Zoals gezegd voor iedere situatie is er wel een plant. Niet alleen wat groeiomstandigheden betreft maar ook wat jij als tuinier wil gaan oogsten en hoeveel aandacht en werk je aan de plant in kwestie wil besteden.
Kortom, een klein beetje onderzoek op het moment van planten doet wonderen voor je potentieel succes met klimmers.

Nog op zoek naar inspiratie om de juiste klimplant te kiezen?

Ook als je naast schoonheid nog iets eetbaars van de plant wil oogsten is het gamma klimplanten waaruit je kan kiezen ruim genoeg. Er is wel een eetbare klimplantensoort voor ieder zijn muur. Alleen is het niet altijd makkelijk om informatie te vinden over eetbare klimmers. Een goed werk dat zich specifiek richt op deze groep planten heb ik nog niet gevonden.

Om wat inspiratie uit te delen stelden we een lijst op van eetbare klimplanten die we al getest hebben of nog op ons verlanglijstje staan samen met wat nuttige informatie zoals bijvoorbeeld de manier waarop ze klimmen. Heel wat van deze planten kan je terug vinden in de handige database van plants for a future . In deze database kan je net zoals op de site van permacultuur Nederland specifiek op klimplanten zoeken.

Foto 's: van links naar rechts: snijboon, braam en olijfkomkommer 

Plaats tekort?

Is je gevel te klein om al de klimmers die je wenst aan te planten een plaats te geven of is die al ingenomen door leifruit of hangplanten? Misschien zijn er nog een paar oppervlakken die je kan begroenen en productief maken met klimplanten.

waarop kan je klimplanten zoal hun gang laten gaan?

• Tuinhuisjes

• hagen (ideaal om gaten in de haag te vullen)

• platte daken

• gevels

• omheiningen

• (hoge) palen

• simpele klimconstructies gefabriceerd uit recyclagematerialen zoals snoeihout, betonnet, fietswielen,..

• pergola beplanten met klimplanten zodat je in de zomer in de schaduw kan zitten...

• bomen: klimrozen, Lonicera en heel wat andere klimplanten groeien bijzonder graag een boom of haag in.

• Brandhoutstapels die tijdelijk (denk aan éénjarige klimmers) of permanent mogen begroeid worden

Foto 's: verschillende klimconstructies 

Droom je al van je verticale nutstuin?

Eens je de schoonheid en potentie van klimplanten ontdekt zal je er vanzelf mee aan de slag willen gaan in je tuin. Plaats om een aantal klimmers te planten vindt je zo goed als overal. Reken eens uit in jouw situatie hoeveel m² verticale tuin je kan creëren met de verticale vierkante meters van woning, garage, tuinhuis,...

Ga je aanplanten wees dan niet te strikt in de indeling eetbaar en niet eetbaar. Misschien woon je langs een drukke steenweg en wil je geen fruit op je voorgevel telen of heb je zijgevel waar je niet goed aan kan voor frequente oogst of onderhoud. In dat geval kan het een betere keuze zijn om een niet eetbare klimplant zijn gang te laten gaan.
Ook onze tuinverzameling is niet heel rechtlijnig afgebakend. We hebben niet alleen eetbare klimplanten. In onze tuin staat bijvoorbeeld ook een blauweregen (Wisteria floribunda) omdat die zo lekker geurt en een Lonicera om dezelfde reden. Klimop (Hedera helix) en heggerank (Bryonia dioica) staan er ook omdat ze gewoon uit zichzelf groeien hier. En ja ook winde en wikke kregen we gratis en voor niks.

Als je goed zoekt vindt je voor die niet eetbare klimmers nog wel andere gebruiken. Van klimopranken zou je manden kunnen maken. Heggerank levert heel wat voedsel aan bijen. Van winde zijn er geruchten dat die eetbaar zou zijn al heb ik nog geen goede bron gevonden waardoor ik het nog niet geprobeerd heb. Blauwe regen heeft eetbare bloemen, van Lonicera periclymenum bloemen kan je thee maken. Van wilde wingerd (Parthenocissus tricuspidata) zou je in het voorjaar sap kunnen aftappen dat dienst kan doen als suikervervanger, handig om weten als je een volière met vogels hebt is dat je bruidsluier (Fallopia aubertii) kan inzetten om zelf vogelzaad te telen...

Iedere plant heeft uiteindelijk wel zijn gebruik voor ons zelf of de rest van ons tuinecosysteem. Maak de scheiding tussen eetbaar en niet eetbaar dus niet al te strak. Liever een groene muur dan een kale grijze. Of niet?

Verticaal zonder klimplanten? Ook dat is mogelijk. Denk dan bijvoorbeeld aan leifruit, bottle-garden, eetbare (stapel)muur.